Sylwestrowe szaleństwa w dawnej Polsce

W tradycyjnym świętowaniu Nowy Rok ma niewielkie znaczenie, jakby niedawno odkryto zwyczaj hucznych wtedy hulanek.

Ilustracja: „Jordan – to stary obrzęd święcenia wody, praktykowany w dzień
Trzech Króli w kościele wschodnim i greckokatolickim. Kapłan (pop) zanurzał
krzyż w przeręblu rzeki, strumienia, stawu czy jeziora, co wierni obserwowali
w skupieniu. [1]

   Wkraczanie w nowy cykl roku budziło zapewne w ludziach niepokój, a i dzisiaj zastanawiamy się w starym roku, co też nowy rok nam da. I właśnie wtedy tak ważkie stawały się dobre życzenia, zaklinanie powodzenia, wróżby i przewidywania przyszłości. Jest to więc pora życzeń i zabaw w dzień poprzedzający święto.

   Tę noworoczną wigilię w chrześcijańskim kalendarzu poświęcono św. Sylwestrowi, papieżowi z IV w., który wprawdzie nic nie miał wspólnego z hucznymi balami, lecz od niedawna mimo woli już po wsze czasy musi im patronować. [1]

 

   Minęły już dni Wigilii, Bożego Narodzenia,  które obchodzono z powagą, ciszej, rodzinnie. Minął żywiej dzień św. Szczepana, kiedy to – na pamiątkę kamienowania tego diakona – sypało się owsem na sumie, urządzając potężne kanonady. I oto nastawał Sylwester, z wiwatami, salwami czy trzaskaniem fornalskich batów. Na pomorskich wsiach znano zwyczaj „wytrzaskiwania starego roku”.

   Powożący końmi „grali” szczególny koncert trzaskając z batów przed dworem właściciela folwarku, rządcy, a nawet proboszcza i  co bogatszych wieśniaków we wsi. I mogłoby nam się wydawać, że ów hałas jest jakby echem współczesnych petard. Widać już wtedy ludzie odczuwali potrzebę zamknięcia starego i otwarcia nowego cyklu życia z wielkim hukiem.

   Po wsiach pieczono „nowe latka”, od Wigilii po Trzech Króli (terminy wypiekania były rozmaite). Na Kurpiach pieczono od Trzech Króli, a były to obwarzanki z żytniej razowej mąki (mirtowe wianki, różne kwiatki, klucze, trupie główki, postacie dziewczyn i chłopców, okrągłe chlebki itd.).

   A wszystko to służyło między innymi wróżbom: wkładano je pod talerz, a każdy z domowników wybierając talerz dla siebie, odkrywał swoje przeznaczenie. Okrągłe, pyszne chlebki – szczodraki, rozdawano przychodzącym w Nowy Rok grupom kilkuletnim chłopców.

 

Szczególny zwyczaj zachował się na wsiach rzeszowskich, od północy Nowego Roku, odwiedzały domostwa tzw. draby – przebierańcy owinięci słomianymi powrósłami,
z maskami na twarzach i w wysokich słomianych czapach na głowach. [1]

   Sylwester pełen seansów wróżebnych z laniem wosku lub ołowiu, a czasem niebezpiecznego i odbywanego samotnie patrzenia w zwierciadło, w którym to powinien ukazać się przyszły luby na wieki, a tu do czarta ! – zobaczyła czarta, który najprawdopodobniej zwabiony tym, że takie patrzenie w lustro, praktykowane było w stroju Ewy.

   I w miastach, i na wsi zażywano mnogich przyjemności, gdyż chłopaczek dopadał już starca: Nowy Rok przepędził precz stary. Śmiały się oczy i cieszyły uszy.

   Zbliżała się miła pora życzeń i podarków.
Jak i dzisiaj, niegdyś słyszało się wszędzie „do siego roku”, a oprócz tego, gdy wreszcie nadszedł Nowy Rok, dawni Polacy witali się słowami ” Bóg cię stykaj” (spotykaj).

   W ten dzień już od rana przypadano sobie do policzków i ramion z niezliczonymi, wyciskającymi łezki zdrowiami, pomyślnościami, szczęściami i różnymi żeby-nam-się. Z owsem w kieszeniach wędrowało się w Krakowskiem po sąsiadach na „podsypkę” (czego niektóre wsie nie zapominają i dzisiaj) i od drzwi sunęły słowa: [2]

Na szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok !
Aby was nie bolała głowa, ani bok,
Aby wam się rodziła i kopiła
Pszenica i jarzyca, żytko i wszytko,
Abyście mieli w każdym kątku po dzieciątku
W stodole, w oborze, na polu – daj Boże ! [2]

abo:

Żeby wam się rodziło
Żytko – jak korytko,
Pszenica – jak rękawica,
Owies – jak skopiec,
Len – jak pień ! [2]

  I ja z tymi staropolskimi życzeniami,  przypadam do Was 

Do siego roku!

Źródło:
[1] … „Tak żyli ludzie w dawnej Polsce – tradycje świąt dorocznych” – tekst Anna Zadrożyńska, ilustracje Aleksander Karcz, Wydawnictwo Dolnośląskie
[2] … „Kalendarz polski” – Józef Szczypka, W-wa 1984

A ma być wesoło, więc niech żyje bal !!
MARYLA RODOWICZ – „Niech żyje bal !”

MARYLA RODOWICZ – „Marusia”

Zapisz